Инсон табиати янгиликка ташна. У хоҳ фойдали, хоҳ зарарли янгилик бўлсин, уни ўз ҳаётида, албатта, қўллаб кўргиси келади. Глобаллашув шиддати онг-қалбимиз ва ҳаётимизда шундай ўзгаришлар содир этмоқдаки, ундаги фойдали жиҳатлардан кўра, зарарлилари тез орада ўз акс таъсирини кўрсатмоқда.
Бугун ҳар бир ёшу қари чекиш – бу зарарли одат эканлиги, саломатликка салбий таъсир кўрсатишини билади.
Замонавий тиббий тадқиқотлар туфайли олимлар никотинни кам дозада истеъмол қилиш ҳолатида ҳам қуйидаги нуқсонларни келтириб чиқаришини исботлашди:
Ўпка ва бошқа органлар саратони пайдо бўлиши хавфини оширади;
Ҳам эркаклар ва ҳам аёлларда репродуктив функцияларни бузади;
Умумий саломатликни ёмонлаштиради;
Иммунитетни заифлаштиради;
Қон томирларини торайтириши оқибатида, юрак-қон томир тизими касалликларини келтириб чиқаради.
Энг даҳшатлиси, чекиш – бу мақсадли равишда орттирилган одат ҳисобланади. Инсон организми чекиш учун яратилмаган. Биринчи марта тамаки чекишда организм йўтал кўринишида унга қаршилик кўрсатмоқчи бўлади. Аммо, биз барибир, бу зарарли наркотикни ичимизга тортишга ҳаракат қилаверамиз.
БМТ маълумотларига кўра, дунёда кашандалик оқибатида ҳар йили 5,4 миллион, ҳар 6 сонияда 1 киши ҳаётдан кўз юмади. Мутахассисларнинг фикрича, зудлик билан зарур чоралар кўрилмаса, 2030 йилга бориб кашандалик ҳар йили 8 миллион кишининг ҳаётдан бевақт кўз юмишига сабаб бўлади. Дунёда чекувчилар сони бўйича биринчи ўринда Хитой, кейин Ҳиндистон ва Индонезия туради. Чекиш оқибатида келиб чиқадиган йиллик иқтисодий зарар 200 миллиард АҚШ долларидан ошиб кетмоқда.
31 май – Бутун жахонда чекишга қарши кураш куни Инсоннинг замонавий ҳаёт тарзида чекиш кўпгина сурункали касалликларни келтириб чиқарувчи, иш қобилиятини пасайтирувчи, ногиронликни ва ўлимнинг кўпайишига сабаб бўлувчи хавфли омилларнинг асосийларидан бири бўлиб қолмоқда.
Кимлар чекувчи ҳисобланадилар?
Бир кун давомида бир донадан сигарета чекаётган шахслар чекувчи ҳисобланадилар.
Тамаки ва унинг тутуни таркибида одам организмига зарарли таъсир этувчи 400 дан ортиқ ҳар хил бирикмалар бўлиб, улардан энг заҳарлиси никотин, ис гази ва шуларга ўхшаш кўпгина зарарли моддалардир.
Никотин – энг кучли заҳарлардан бири. Ўпка тўқимасига кирган никотин 7 секунддан кейин бош мияга етиб боради.
Инсон учун никотиннинг ўлим дозаси 50-100 мг ёки 2-3 томчи. Айнан шундай доза ҳар куни қонга 20-25 та сигарет чеккандан кейин тушади.
Бир кунда 1 қути сигарет чекиш – бу 1 йилда 500 рентген нурланишни олган билан баробар.
Тамаки юрак – қон томир, нафас олиш, овқат ҳазм қилиш, асаб, ички секреция, жинсий безлар каби аъзоларига заҳарли таъсир қилиб миокард инфаркти, хафақон касаллиги, бронхларнинг сурункали яллиғланиши, яра ва саратон сингари кўпгина хавфли касалликларга сабаб бўлади.
Тамаки наслга ҳам салбий таъсир қилиб, фарзандсизликка, туғиладиган болаларни заиф, ногирон, жисмоний нуқсонлар билан туғилишига сабаб бўлади.
Тамаки таркибидаги заҳарли бирикмалар таъсирида организмда модда алмашинуви бузилиб, А, В1, В6, В12, С каби витаминлар етишмовчилиги юзага келади.
“Пассив чекувчи” ким?
5 та сигарета чекилган ёпиқ хонада 8 соат давомида бўлган шахслар пассив чекувчи ҳисобланади. Пассив чекувчилар, фаол чекувчилар каби зарарланадилар. Ота-онаси чекувчи болалар зарарланиши фаол чекувчиларнинг зарарланишига нисбатан юқоридир.
Кашандаликка берилиш оқибатида инсон саломатлигини, насллар давомийлигини хавф остида қолдиради. Соғлом турмуш тарзига риоя этаётган инсонлар кашандаларга нисбатан 15 йил узоқ умр кўриши тажрибада исботланган бўлса-да, сигарета яратилганидан буён ўтган муддатда унинг истеъмолчилари сони кўпайса кўпайдики, асло камайгани йўқ.
Тамаки тутунининг таркибида заҳарли ва зарарли модда бўлиб, ҳаммаси инсон саломатлигини емириши тажрибаларда исботланган. У қон таркиби айланишини бузиб, томирларни қотиради. Чекиш оқибатида астма, ўпка саратони, юрак-қон томири, гипертония, оғиз бўшлиғи касалликлари келиб чиқади. Афсуски, мамлакатимизда ҳам “замонавий” чекувчилар сони ортиб бормоқда. Ачинарлиси, кашандалар орасида ўсмирлар ва аёллар ҳам учрайди. Чилим чекиш юрак қисқариши ритмини тезлаштириши сабабли, юрак хасталигига чалинган инсонлар учун жуда хавфли. Чилим ва сигареталарни гуруҳ бўлиб чекиш оқибатида гепатит, стафилакок, сил, грипп ва бошқа шу каби инфекцияларни юқиш хавфи кўп марта ошади, шунингдек, чилим чекиш инсон асаб тизимига ҳам салбий таъсир қилади.
Чекиш жараёнида организмга ис газидан ташқари катта миқдорда хром, никотин, қўрғошин, карбоксигемоглобин ва бошқа зарарли бирикмаларининг тушиши юрак қон-томир, ўпка етишмовчилиги, овқат ҳазм қилиш тизимларини бузилишига, жинсий ва репродуктив қобилиятни сусайтириб онкологик касалликларнинг ривожланишига олиб келади.
Жамиятнинг соғлиқни сақлаш соҳасидаги асосий вазифаларидан бири, чекмайдиганларнинг ҳуқуқини ҳимоя қилиш, яъни ижтимоий аҳамиятга эга жой, объект ва транспорт воситаларида чекишни тақиқлаш, айниқса, ёшлар орасида соғлом турмуш тарзини тарғиб қилишдан иборатдир. Бироқ ёшлар, аёллар ва ўсмирларнинг миллий қадрият, анъана ва одоб қоидаларига зид бўлган бундай зарарли иллат домига илинаётгани масаланинг нақадар долзарб эканини кўрсатади.
Кашандаликнинг психологик жиҳатлари ҳам борки, ундан воз кечиш инсон иродаси, психологияси билан боғлиқ ҳолат.
Кашандалик, асосан, зерикиш, банд бўлмаслик, ўз ҳаётидан норозиликдан келиб чиқади. Аввал қизиқишдан бошланган бу ҳолат йиллар ўтиб чуқурлаша боради. Чекувчи реал эмас, нореал ҳаётни маъқул кўра бошлайди. Нореал ҳаёт — кашандалик, гиёҳвандлик ва ичкиликбозлик кўринишларида намоён бўлади. Кашанданинг иродаси заифлаша боради. Ирода марказининг тўсилиши эса муаммоларни ҳал қилолмасликка, қарамликка олиб келади. Шу боис, ёшларда, аввало, иродали бўлишни тарбиялаш, уларнинг бўш вақтини тўғри тақсимлаш, ўзига бўлган ишончини ошириш лозим. Шунда биз иродаси мустаҳкам, иймони бутун, кенг дунёқарашли, ҳеч қандай таъсирларга қарам бўлмаган авлодни тарбиялашга эришамиз. Шунингдек, ёшларда катталарга тақлид қилиш, улар ҳатти-харакатини такрорлашга интилиш кучли бўлади. Ота-онасининг одатлари, вақт ўтиб фарзандида такрорланади. Бу жараёнда катталар ибрати ҳам муҳим аҳамият касб этади. “Жамоат жойларида чилим ва электрон сигареталарни чекишни чеклаш тўғрисида”ги қонун лойиҳасининг қабул қилиниши орқали бу ҳолатга чек қўйиш, албатта, ўз натижасини беради.
Ҳозирги вақтда тамаки маҳсулотларини истеъмол қилиш ва тарқатишни чеклаш “Тамаки ва алкоголь маҳсулотларни истеъмол қилиш ва тарқатишни чеклаш тўғрисида”ги қонун ва бошқа алоҳида норматив ҳужжатлар билан тартибга солинган.
Мазкур қонунда тамаки маҳсулотларини балоғат ёшига етмаган шахсларга сотишни тақиқлаш, тамаки ва алкогол маҳсулотларининг инсон саломатлигига салбий таъсири тўғрисидаги огоҳлантирувчи ёзувнинг бўлиши, бундай маҳсулотларда инсон соғлиғи ва ҳаётига зарарлилик даражасига рухсат берувчи норманинг киритилиши, тамаки маҳсулотларини истеъмол қилишни реклама ва тарғибот қилишга йўл қўймаслик, жамоат жойларида тамаки маҳсулотларини истеъмол қилишни тақиқлаш тўғрисидаги талаблар мавжуд. Шунингдек, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекс тамаки маҳсулотларини жамоат ва транспортнинг рухсат этилмаган жойларида истеъмол қилишни ман этади.
“Реклама тўғрисида”ги қонун тамаки ва тамаки маҳсулотларини реклама қилишни тақиқлайди. Келажагимиз учун дахлдор қонун лойиҳаси аҳоли саломатлиги, фарзандларимиз тарбияси ва миллат генофонди учун муҳим масалаларни ҳал этишда долзарб аҳамиятга эга.
Айрим чекиладиган сигарета – папиросларнинг нархи ва сарф харажатлар:
| Нархи | 1 ҳафтада | 1 ойда | 1 йилда | 10 йилда | 50 йилда |
| 1 қутиси | Сўм ҳисобида | ||||
| Kent =12 000 | 84 000 | 360 000 | 4 320 000 | 43 200 000 | 216 000 000 |
| Pine =9 800 | 68 600 | 294 000 | 3 528 000 | 35 280 000 | 176 400 000 |
| Rothmans = 9 500 | 66 500 | 285 000 | 3 420 000 | 34 200 000 | 171 000 000 |
| Viceroy = 7 500 | 52 500 | 225 000 | 2 700 000 | 27 000 000 | 135 000 000 |
| PallMall = 8 500 | 59 500 | 255 000 | 3 060 000 | 30 600 000 | 153 000 000 |
Чекишни ташлаш йўллари
Ҳар икки кунда бир донадан камайтириб туринг
Ўзингизга бирор бир спорт турини одат қилиб олинг
Психолог сеансларига қатнашинг
Чекиш хумори тутиб қолса, соф табиат қўйнида сайр қилинг
Ухлаш маромига риоя қилинг
Сигаретага “нажоткор”, “дўст” эмас балки энг ашаддий душман деб қаранг.
Ўзингизга чекишни ташлайман деб ваъда беринг ва унинг устидан чиқинг.
Мутахассислар фикрича, соғлом турмуш тарзини яратишда, аввало, тамаки маҳсулотлари истеъмолига чек қўйиш зарур. Бу иллатнинг илдизини тезроқ қирқиш учун кўнгилочар жойларда чилим чекиш билан боғлиқ хизматлар турларини кўриб чиқиш, уларни қонун билан тақиқлаш кундан кун долзарб аҳамият касб этмоқда. Зеро, бугун чекишнинг замонавий турларини ҳаётида қўллаб кўришни хоҳлаётган ёшларни хорижий тилларни пухта ўрганиш, замонавий технологиялардан фойдаланиш, илм-фанда янгилик киритиш ва янгича яшашнинг замонавий шаклларини ўзлаштиришга йўналтириш катта авлод вакилларининг муҳим вазифас
ТТА ёшлар билан ишлаш маънавият К. Сиддиков
ва маърифат бўлими услубчиси
