Korrupsiya jamiyat rivojlanishining asosiy to‘sig‘idir. Bu nafaqat
iqtisodiy muammolarni keltirib chiqaradi, balki ijtimoiy adolat va siyosiy
ishtirokni ham zaiflashtiradi. Rivojlangan davlatlar ushbu muammo bilan
kurashishda keng qamrovli strategiyalarni ishlab chiqib, joriy etish orqali
ijobiy natijalarga erishmoqda. Ushbu maqolada korrupsiyaning jamiyatga
zararlarini va rivojlangan davlatlarning tajribalariga to’xtalib o’tamiz.
Korrupsiyaning jamiyatga zarari
Korrupsiyaning jamiyatga ta’siri ko‘p jihatdan salbiydir. Korrupsiyaga yo‘l
qo‘yilgan hollarda iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy salohiyatning to‘liq amalga
oshirilishi mumkin emas. Keling, bu ta’sirlarni batafsil ko‘rib chiqamiz.
- Iqtisodiy ta’sir: Korrupsiya iqtisodiy o‘sishni to‘g‘rilashda jiddiy to‘siq bo‘lib xizmat qiladi. Rivojlangan davlatlarda, masalan, Germaniya va Shvetsiyada, iqtisodiy rivojlanish yuqori darajada bo‘lishi, shaffoflik va korrupsiyaga qarshi qat’iy choralar bilan bog‘liq. Korrupsiyaning yuqori darajasi investitsiyalarning kelishini cheklaydi va mahalliy biznesni rivojlantirishga to‘sqinlik qiladi. Bunda xususiy sektor o‘z imkoniyatlarini to‘liq ishlata olmaydi, natijada ish joylari va daromadlar kamayadi.
- Ijtimoiy ta’sir: Korrupsiya ijtimoiy adolatsizlikni kuchaytiradi. Rivojlangan davlatlar, masalan, Norvegiya va Finlyandiya, ta’lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlarni teng taqsimlashga intilishadi. Korrupsiyaga yo‘l qo‘yilganda, resurslar notog‘ri taqsimlanadi va qashshoq qatlamlar zarar ko‘radi. Bu esa o‘z navbatida ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash va jamiyatda ishonchni yo‘qotadi.
- Siyosiy ta’sir: Korrupsiya demokratik jarayonlarni zaiflashtiradi. Rivojlangan davlatlar, masalan, Kanada va Avstraliya, fuqarolar ishtirokini rag‘batlantirish va demokratik tizimlarni rivojlantirishga e’tibor qaratishadi. Korrupsiya sababli fuqarolar o‘z ovozlarini berishdan o‘zini chetlatadi va siyosiy jarayonlarga ishonchini yo‘qotadi. Bu, natijada, avtoritar rejimlarning kuchayishiga olib kelishi mumkin.
Rivojlangan davlatlarda korrupsiyani yo‘qotish bo‘yicha tajribalar
Korrupsiyani kamaytirish uchun rivojlangan davlatlar turli strategiyalarni amalga oshirmoqda. Quyida ularning asosiy chora-tadbirlari ko‘rib chiqiladi:
- Ochiq va Shaffof davlat boshqaruvi: Rivojlangan davlatlarda (masalan, Daniyada) davlat boshqaruvi jarayonlari shaffofligi yuqori darajada bo‘ladi. Fuqarolar davlat idoralari faoliyatini kuzatib borish imkoniyatiga ega, bu esa korrupsiya holatlarini kamaytiradi. Ochiq ma’lumotlar platformalari va davlat xarajatlarining oshkor qilinishi fuqarolarni jarayonlarga jalb qiladi va davlat idoralarining javobgarligini oshiradi.
- Mustaqil nazorat organlari: Korrupsiyani aniqlash va jazolash uchun mustaqil nazorat organlari (masalan, antikorrupsiya agentliklari) tashkil etiladi. Ushbu organlar korrupsion holatlarni o‘rganish, ularni jamoatchilikka oshkor etish va tegishli choralar ko‘rish bilan shug‘ullanadi. Bu agentliklar korrupsiya holatlarini aniqlashda ishonchli va samimiy tarzda faoliyat yuritadi, bu esa fuqarolarning ishonchini oshiradi.
- Korrupsiyaga qarshi ta’lim: Rivojlangan davlatlarda korrupsiyaga qarshi ta’lim muhim hisoblanadi. Ta’lim dasturlarida korrupsiyaning zararli ta’siri va u bilan qanday kurashish kerakligi haqida ma’lumotlar beriladi. Yosh avlodni ta’limga jalb qilish va ularning ongini rivojlantirish orqali korrupsiyaga qarshi kurashishda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Masalan, Germaniyada o‘quv dasturlarida etikani rivojlantirish va fuqarolik mas’uliyatini o‘rgatish muhim ahamiyatga ega.
- Qonunchilikni mustahkamlash: Korrupsiyaga qarshi qonunlar kuchaytiriladi va ularni amalga oshirishda qat’iyatlilik ko‘rsatilib, sudlar va prokuraturalar mustaqilligi ta’minlanadi. Yangi qonunlar korrupsiyaga oid jinoyatlar uchun og‘ir jazolar belgilash orqali ijtimoiy to‘siqni kuchaytiradi. Rivojlangan davlatlar, masalan, Yaponiyada, korrupsiyaga qarshi kurashish uchun aniq qonunlar qabul qilingan va ularni amalga oshirishda qat’iylik ko‘rsatilgan.
- Fuqarolik jamiyatining faolligi: Fuqarolik jamiyatining faolligi korrupsiyaga qarshi kurashishda muhim rol o‘ynaydi. Rivojlangan davlatlarda nodavlat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining faolligi muhim ahamiyatga ega. Ular korrupsiyani aniqlash va bartaraf etishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu tashkilotlar fuqarolarni jalb qilib, ularni ta’lim va ongli faoliyatga undash orqali ijtimoiy adolatni ta’minlaydi.
Korrupsiyaning ijtimoiy ta’siri
Korrupsiya jamiyatda ishonchni yo‘qotadi va ijtimoiy nizolarga olib keladi. Rivojlangan davlatlarda, masalan, Shvetsiyada, davlat va fuqarolar o‘rtasida ochiq muloqot mavjud. Korrupsiya sababli bu ishonch to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi va fuqarolar o‘z huquqlarini himoya qilishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bu esa fuqarolarni siyosiy jarayonlardan chetlatadi va demokratik tuzumni zaiflashtiradi.
Xulosa
Korrupsiya jamiyat uchun jiddiy muammo bo‘lib, uning zararli ta’siri iqtisodiyotdan tortib, siyosiy jarayonlargacha ta’sir qiladi. Rivojlangan davlatlar korrupsiyani kamaytirish uchun samarali strategiyalar ishlab chiqib, ularni amalga oshirishda muvaffaqiyat qozonmoqdalar. Ochiqlik, mustaqil nazorat organlari, ta’lim va kuchli qonunchilik — bularning barchasi korrupsiyani yo‘qotish yo‘lida muhim omillardir. Har bir jamiyat ushbu tajribalarni o‘rganib, o‘z sharoitlariga mos ravishda qo‘llab-quvvatlash orqali korrupsiyani yo‘qotishga qaratilgan sa’y-harakatlarni kuchaytirishi lozim. Korrupsiyaga qarshi kurash, nafaqat hukumatning vazifasi, balki har bir fuqaroning burchidir, shuning uchun ijtimoiy ongni rivojlantirishda har birimiz ishtirok etishimiz zarur.
Toshkent tibbiyot akademiyasi
Korrupsiyaga qarshi kurash va
“Komplayns nazorati” tizimini boshqarish
bo’limi bosh maslahatchisi
X.RAVSHANOV
